/image%2F0835535%2F201311%2Fob_d8c487687971779bbee7a16318461bae_jasmin.jpg)
Jansemin e Mistral : un rendetz-vos mancat
L’annada 2014 es la dels aniversaris pels occitans de Provença e dels Alps als Pirenèus e pels ageneses en particular. 110 ans fa, lo poèta de Malhana foguèt lo primièr escrivan de lenga occitana al qual foguèt decernit lo prèmi Nobel de literatura, a l’atge de 74 ans. La reconeissença suprèma per nòstra lenga mespresada. 100 ans fa, Frederic Mistral defuntèt. Quaranta ans abans, lo 4 d’octòbre de 1864, Jacme Boèr, dich Jansemin, lo trobador d’Agen, moriguèt dins sa vila que lo rendiá, çò disiá, urós. Los dos poètas que visquèron gaireben a la meteissa epòca, s’encontrèron pas qu’a títol postum per Jansemin e l’istòria de lors relacions es la d’un malentendut. Nos cal remontar a 1852 quand de poètas joves d’Avinhon, demest losquals Frederic Mistral, convidèron Jansemin a participar a lor congrès d’Arle que portèt pèira a la fondacion del Felibritge en 1854. Jansemin , segon la tradicion, respondèt a Moquin-Tandon, portaire de la convidacion : « Puèi que anatz a Arle, digatz lor que ni per s’amassar a quarenta, e cent, jamai faràn pas lo bruch que faguèri tot sol. » (1) Cal creire que Mistral èra pas tròp rencurós coma o anam veire. Aprèp la mòrt de Jansemin, quand se parlèt d’erigir una estatua per l’onorar, se faguèt una soscripcion e non solament Mistral mandèt 50 francs al nom del Felibritge mas faguèt l’esfòrç de venir de Provença per l’eveniment. E, lo jorn de l’inauguracion oficiala sus la plaça Sant Antòni, futura plaça Jansemin, lo 12 de mai de 1870, quand tombèt lo vèl amagant l’estatua, aprèp un fum de discorses, es l’òda de Mistral en omenatge a Jansemin que foguèt mai aplaudida. La vaquí.
Per la nacion, e per li fraires
Que restan a l’ostau e que menon l’araire
E parlan volontós la lenga dau terraire
Es un trionfle aqueste jorn
Vaquí perque, ieu de Provènça
Vene di Provençau pagar la redevença
Au gran trobaire dau Miègjorn
E tot d’abòrd a la Gasconha
Que fasent son dever sens crenta ni vergonha
Manten sa vièlha lenga e per ela temonha
Salut emé li braç dubèrts !
Maugrat lo flòt que ven la batre,
Dau brèç de Jaussemin au país d’Enric Quatre
Vòsta noblessa non se pèrd
O ! gramaci, raça valenta !
Blesits, despersonats per la toesa insolenta
De París, e negats dins la fola dolenta
Vos cridaviam : Ajudatz-nos !
E de Bordèu fins qu’a Marsilha
Agen nos a largat tau flum de poësia
Que n’en siam totes luminós
Cantant l’amor mièlhs qu’una femna
E bolegant dau còr li plus doç tèrra-trèmas
Avèm vist Jaussemin nos tirar li lagremas
Mai l’amaviam, sabètz perqué ?
Come Pindare de sa Tèba,
Eu nos parlava, fièr, d’Agen, de Vilanèva,
D’Auch, dau maine d’Estanquet
Ardent, lusènt e populari,
Demandant solament la glòria per salari
Disié Mos Sovenirs, Los Frais bessons, Alari
L’avugla de Castèlculièr
E pietadosa vo risenta,
Sa voes, dins Françoneta o Maltro l’Inocenta
Fasié di còr çò que volié
Pièi, se quauque marchand d’endòrma
Ié venié per complaire a la mòda unifòrma :
« Poèta, a l’ora d’uèi ta nòta es desconfòrma ;
« Poèta gascones pas mai !
« Es lo progrès que lo comanda… »
« La pichona patria es bien abans la granda,
Respondié, Francimand ? jamai !
En pelerin de Compostèla
Anava degrunant son capelet d’estela
Per li paure e per Dieu donant a canastèlas
E lo país reviscolat
Bevié l’onor a son calice ;
E París, e lo rei, e toti, per delice
Volien ausir nòste parlar
Dis auti cima que son vòstra
Dau front di Pirenèus, tot çò que l’uelh nos mòstra
Catalan o Gascon, entend la lenga nòstra :
E ben ! D’amont a plen camin
Ieu vese un pòple brun se mòure
E di vièus e di mòrts, li coronas van plòure
Sus lo bronze de Jaussemin
Car nòsti mòrts, e nòsti paires,
E nòsti drets sacrats de pòple e de trobaire
Que trepejava, aièr, lo pè de l’usurpaire
E que bramavan otratjats,
Revivon ara dins la glòria !
Ara, entre si dos mars, la lenga d’òc fai flòri
Òc Jaussemin, nos a venjats !
Remirable poèma que non solament vengèt la lenga occitana mas tanben los vençuts de l’istòria, nòstres aujòls, en lor tornant a eles coma a nòstra lenga la dignitat que lo poder de París nos a totjorn refusat. Ai trobat dins los Archius lo numèro del 13 de mai de 1870 del Journal de Lot-et-Garonne que donèt un resson gròs a l’eveniment. Vòli citar un tròç de la dicha de Henri Noubel, conse d’Agen : « Al lendeman de la mòrt de Jansemin, mentre que dins un long cortègi de dòl la vila d’Agen tota entièra veniá de rendre los darrièrs devers a son enfant illustre e carit, sul bòrd de la tomba, al mitan dels regrets e de las lagremas, l’engatjament solemne foguèt pres de consagrar lo sovenir del poèta per un monument digne d’el. Aquel engatjament venèm de lo tener uèi………. A aquela fèsta del pòple e de la lenga del Miègjorn lo jove e gloriós felibre provençal, Frederic Mistral, s’afanèt d’acórrer. »
Uèi, 144 ans aprèp, l’estatua de Jansemin es totjorn aquí e Jansemin de son det mòstra lo camin de seguir. S’en manquèt de pauc que tombèsse pendent l’ocupacion alemanda de la darrièra guèrra per èstre fonduda e far de canons. Foguèt sauvada gràcias al conse René Bonnat, archivista departamental, mòrt en deportacion. Se parla de Jansemin dins los desplegants toristics e a sa plaça al musèu mas per metre en valor l’enfant de la vila tan coma sa lenga, nòstre eretatge, nosautres a Agenés Tèrra Occitana avèm aprestat de celebracions dignas e espectaclosas del 4 al 15 de junh venent. Lo conse d’Agen a plan comprés qu’una identitat fòrta basada sus la lenga e la cultura pròprias es un factor de dinamisme per nòstra vila. A Agen coma dins la vila bessona de Llanelli al País de Galas, lo municipi a pas paur d’arborar la bandièra occitana al balcon de la comuna coma dins la sala dels Illustres. Cal anar mai luènh e instaurar lo bilingüisme occitan-francés dins la senhalètica en vila e dins los bastiments publics. La comuna ajuda la « Jansemineta », una calandreta o escòla immersiva en occitan que dobriguèt sas pòrtas en setembre passat. Es normal que lo reviscòl e la socializacion de l’occitan passarà per las novèlas generacions e que atal serem fidèls a la memòria de nòstre grand poèta agenés, Jansemin e de nòstre prèmi Nobel de literatura, Frederic Mistral. Coma o ditz polidament Jansemin : « O ma lenga, tot me zo ditz. Plantarai una estèla a ton front encrumit. »
Joan-Pèire Alari
1. citat per Devoluy dins Mistral et la rédemption d’une langue, Paris, 1941, p. 91
Jansemin e Mistral : un rendetz-vos mancat
Commenter cet article